Nay cá hầu như vắng bóng trên kênh rạch, sông ngòi, đồng ruộng, có lẽ do người ta tận bắt, hóa chất, lưới cào.
Mãi đến năm 1949, do không chịu đựng nổi giặc giã, bom đạn, gia đình tôi phải chạy tạm lánh nạn tại chợ Đức Hòa (Long An). Đó là thời Bảo Đại. Suốt ngày tôi chơi đá cầu, bắn đạn, bầu cua cá cọp với mấy thằng bạn trong xóm. Khi khát nước thì mua cục đá nhận si rô, giá 5 cắc, nên phải lấy tờ một đồng xé hai thành 5 cắc, rất tiện lợi.
Chính lúc nầy, tôi theo mấy bạn hàng xóm, vào học trường tiểu học bổ túc Đức Hòa, lúc đó trường còn để tên bằng tiếng Tây: “L’école élémentaire complémentaire de Duc Hoa”, hiệu trưởng lúc đầu là người Pháp, sau là một người Việt nói tiếng Việt không rành. Bởi vậy tôi bắt đầu học hát bằng tiếng Tây:
“Dans le lointain,
L’aube s’éveille,
Rien ne sommeille,
C’est le matin,c’est le matin”
(Trong khoảng xa xăm, bình minh bừng dậy, không ai còn mê ngủ, đó là buổi sáng, đó là buổi sáng).
Khi học hết lớp nhứt (bây giờ là lớp 5), tôi lại theo mấy bạn lối xóm, đi thi đệ thất (bây giờ là lớp 6) ở Saigon.Tụi nó dắt đâu tôi thi đó, dân quê không biết gì ráo. Sau nầy tôi mới biết đó là trường Võ Trường Toản, một trong hai trường tiếng tăm của Saigon. Trường kia là Petrus Ký. Đó là vào năm 1958.
Tôi theo 3 đứa lối xóm đi thi đệ thất thì hai thằng thi rớt, đi lính, đã mất lúc còn rất trẻ. Một đứa thi đậu với tôi rồi học cùng lớp Thất B, đỗ tú tài đôi, đi lính Dalat. Sau 75,đứa nầy vẫn còn sống, bị bịnh chết lúc 60 tuổi, cách nay hơn 10 năm.
(Lớp Thất B, 58-65 với thầy Phan Nghị Lịnh đứng giữa, L.V.Thài đứng kế thầy bên trái, hình Nguyễn Khang)
Sau nầy tôi mới biết, trước năm 58, còn hai lớp nữa trước tôi, mà lớp tuyển chính qui đầu tiên là vào năm 1956. Thật ra,còn lớp đầu tiên là vào năm 1955 nữa mà một anh còn sống đến nay là anh Trần văn Tư. Có lẽ năm 1955, trường chưa tuyển chính thức, nên Ban Liên Lạc trường VTT hiện nay kỹ niệm 60 năm kể từ năm 1956 mà thôi. 1956-2016 là tròn 60 năm, ôi!60 năm cuộc đời!(Các bạn nhớ lại là bài hát nầy là của nhạc sĩ Y Vân. Nhạc sĩ Y Vân mất đúng năm 60 tuổi).
Năm 1958, trường VTT tuyển sinh vào đệ thất, có trên 1.000 thí sinh dự thi, lấy chính thức 220 mạng. Tôi còn nhớ như in: lúc đọc kết quả ở sân trường, khi thầy đọc tới số 50 mà vẫn chưa có tên tôi. Tôi nghĩ là đã tiêu tùng rồi. Đọc đến số 60 thì…thằng bạn sống tới 60 tuổi mà tôi vừa kể trúng tuyển. Đọc tới số 72 thì vỡ òa, là tên tôi. Như vậy tôi đỗ 72/220 năm đó. Năm 1958 tôi gọi là năm đổi đời! Sau nầy gặp lại vài anh còn sống các khóa trước 56-63 và 57-64 thì té ra, tôi vẵn là người già nhất, mặc dù đỗ năm 1958.
Tôi và người bạn lên Saigon, ở trọ học ở Ga Xóm Thơm, Gò Vấp. Chiều thứ bảy đi xe đò về lại Đức Hòa. Năm 1958, một tô phở giá chỉ 5 đồng. Một nhà mặt tiền, góc Hai Bà Trưng-Trần Quang Khải, giá chỉ 80.000 đồng. Bởi vậy,Trần văn Trạch hát: Mua số mau lên giúp đồng bào ta, mua lấy xe nhà, giàu sang mấy hồi. Mua số mau lên chỉ 10 đồng thôi…Đến sát 1975, thì Trần văn Trạch có thay đổi chút ít: Mua số mau lên chỉ 20 đồng thôi! Đừng quên là số độc đắc thời đó chỉ 1.000.000 đồng thôi. Hiện nay,mua vé 10.000 đồng, trúng đến 1.500.000.000 đồng!
Năm 1958, tôi đi chợ ăn cả ngày, chỉ có 10 đồng.
Nếu các bạn còn nhớ, lúc Tony Oánh lấy Thẩm Thúy Hằng (TTH) thì Tony là Phó Thủ Tướng, Phó Thống Đốc Ngân Hàng Quốc Gia (bây giờ là Ngân Hàng Nhà Nước), còn Thẩm Thúy Hằng có chồng là trung úy hải quân, có hai con. Để TTH ly dị với trung úy,Tony Oánh phải trả cho vị trung úy một xe nhà, một villa và cash 1.000.000 đồng. Tôi hỏi học trò trong lớp mà tôi dạy ở đại học sau nầy: Nếu mấy em là vị trung úy nói trên, mấy em có đồng ý ly dị với TTH để lấy số tài sản khổng lồ lúc đó mà Tony đền bù hay không? (Học trò vào lớp tôi cốt để nghe tôi nói bậy cho vui,không phải để học).
Trả lời câu hỏi trên, các bạn có thể tưởng tượng không, 100% học sinh đều trả lời: YEH! DIVORCE, DIVORCE,YEH! NGU GÌ MÀ KHÔNG DIVORCE!
Đám cưới của Tony Oánh và TTH được tổ chức tại khách sạn hoành tráng sang trọng nhứt thời đó: Continental! Các ngã đường vào khách sạn đều đóng lại từ ngoài. Tuy nhiên, nếu bạn mặc đồ veston, thắt cà vạt, bạn đều được mời vào dự tiệc mà khỏi cần thiệp mời. (Lúc đó tôi là dân quê, nghèo xơ xác, làm gì có đồ veston mặc để vào dự đám cưới của họ). Rất tiếc!
Saigon với tôi lúc đó trông thật lớn lao. Tôi và người bạn là chuột đồng, bị khớp trước Saigon hoa lệ, thường đi lạc tới 10 giờ tối mới mò về tới nhà. Thật ra, Saigon bây giờ mới lớn lao: diện tích hơn 2.000km2 (gấp 3 lần diện tích Singapore-thời tôi gọi là Tân Gia Ba), dân số hơn 8 triệu (gấp 2 lần Singapore).
Năm 1958 ,trên sân trường VTT toàn là xe đạp. Thoảng hoặc mới có chiếc Mobylette vàng hoặc xanh hoặc chiếc Sachs, Puch hoặc Vespa của học sinh nhà giàu mà thôi. Giai đoạn tôi học, trải qua các đời hiệu trưởng: Đinh Căng Nguyên (luôn mặc complet, cao lớn, hút pipe, trông giống một bá hộ. Ông là anh ruột ông Đinh văn Khai, chủ nhiệm báo Tiếng Chuông thời đó), Lê Chí Thiệp (luôn mặc complet, người ốm, trông đúng là một nhà mô phạm), rồi lại Đinh Căng Nguyên lần 2, rồi Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Văn (người mập,đề đạm,chỉ thắt cà vạt,ăn nói và đi đứng chậm rãi,từ tốn, chỉ làm hiệu trưởng VTT một thời gian, rồi qua dạy tại trường Quốc Gia Hành Chánh. Lúc đó, GS Đỗ Hữu Nghĩa, sau khi tốt nghiệp cử nhân hóa học tại Mỹ về, còn là trưởng phòng thí nghiệm và dạy lý hóa. Mãi sau khi tôi ra trường năm 1965, thầy Đỗ Hữu Nghĩa (chỉ thắt cà vạt,người ốm,cao,luôn đi rất nhanh, có tài hùng biện) mới thành hiệu trưởng sau cùng cho đến 1975 và là hiệu trưởng duy nhất còn sống cho đến nay. Thầy Nghĩa sanh năm 1934 tại Hội An, cưới một cô giáo trường Gia Long danh tiếng người Huế, đẹp như hoa hậu thời đó. Tôi lén nhìn phu nhân thầy Nghĩa và ngưỡng mộ thầy Nghĩa quá. Lúc trẻ, cô đẹp hơn hoa hậu Lý Thu Thảo ngày nay nhiều. Thời thầy Nghĩa làm hiệu trưởng, trường VTT bắt đầu thăng hoa: nghiêm túc, kỷ luật. Sân trường toàn là xe Honda, xếp ngay ngắn. Trường VTT lúc đó luôn đạt cúp vô địch toàn thành các môn võ thuật, bóng rổ, bóng tròn, hùng biện tiếng Anh. Thầy Nghĩa nói tiếng Mỹ như gió. Một hôm,thầy bắt gặp tôi nói chuyện bằng tiếng Mỹ (bồi) trong lớp với các bạn, thầy Nghĩa nói:
-Lê Văn Thài làm gì mà nay nói tiếng Mỹ dữ quá vậy? Rồi thầy cười tươi, không phạt tội nói chuyện trong lớp.
Sau khi tốt nghiệp đại học,làm việc cho một ngân hàng tư,tôi quay lại thăm trường.Thầy Nghĩa lúc đó đã là hiệu trưởng.Thầy tiếp tôi niềm nở và ân cần giới thiệu tôi với các bạn học sinh trong trường.
Tôi nhớ mãi thầy Nghĩa.
Sau 75 khá lâu, thất nghiệp và luôn ngồi lề đường, tôi đạp xe tìm thầy Nghĩa ở cư xá Đồng Tiến,Q10.
Trông thấy tôi dựng xe đạp trước nhà, thầy Nghĩa bên trong nhà nhìn ra, nói, giọng kéo dài:
-Lê………Văn…….Thài……
Khi tôi vào nhà, thầy Nghĩa phấn khởi nói:
•Thài thấy không, thầy không bao giờ quên các em hạng nhứt (!!!) của trường.
Như vậy, làm sao tôi không thương thầy Nghĩa chứ? Năm nay thầy Nghĩa đã 82 tuổi. Thầy không còn đi xe Honda và chơi tennis nữa. Thầy vừa ngã cầu thang và hai chân yếu nhiều như tôi. Thầy là nhà quản lý giáo dục tài giỏi.
Nay nói về các giám thị thời tôi: Tổng giám thị là thầy Nguyễn Mạnh Tuân (đã mất nhiều năm tại Canada), lúc đó thầy Tuân chỉ có bằng trung học đệ nhứt cấp, thầy lẳng lặng đi thi tú tài 1, tú tài 2 như các học sinh trong trường, giám thị là ông Đoàn Văn Ngọ (Sáu Ngọ) dữ dằn nhứt, hay nhéo tai học trò (đã mất trước 75), giám thị Huỳnh văn Trọng, lịch sự nhứt (đã mất năm 1998), giám thị Phan Nghi Lịnh, hiền như cục đất, vừa mất cách đây 2 năm, sau cùng là giám thị tài giỏi nhứt Lê Cao Phan, thi sĩ, nhạc sĩ, giáo sư Trường Quốc Gia Âm Nhạc, dịch giả. Sau 75, thầy Phan sống tại Canada. Sau nầy thầy về VN, lấy vợ trẻ, vừa mất năm rồi, thọ 92 tuổi. Vì có mâu thuẫn với Madame Nhu, ông được cho về làm giám thị trường VTT. Ông là người Huế tài ba, là dịch giả truyện Kiều ra tiếng Anh và tiếng Pháp.
Rất tiếc, tất cả giám thị thời tôi học, không ai còn sống tới nay.
Những năm thầy Nghĩa làm hiệu trưởng (68-75), tôi làm cho ngân hàng nên nắm rất vững tỷ giá (hồi xưa gọi là hối suất) giữa đồng VN(VND) và đồng đô la Mỹ (USD). Lúc đầu thì 1USD=35 VND, rồi tăng lên 1USD=80VND, rồi khi chiến tranh lên cao, 1USD=118VND. Lúc đó, nếu bạn có 500 đồng là bảnh lắm. Với 500 đồng, bạn có thể mời một người bạn cùng ra bến Chương Dương ngồi uống La Bière La Rue và nhấm với một đĩa lớn thịt nguội rồi. Tiếng lóng thời đó, nếu ai đó nói bạn xài giấy 500, có nghĩa là bạn hay chửi thề.
Tôi nhớ có lần mới lãnh lương (trong bóp chỉ có giấy 500 đồng). Gần 12 giờ đêm, tôi đi xe Honda vi phạm chạy ngược chiều ở công trường Con Rùa, bị cảnh sát thổi còi (lúc đó,vi phạm giao thông, nếu đi Honda, bạn phải lo 200 đồng. Nếu đi Vespa, bạn phải lo 500 đồng. Nếu đi xế hộp, bạn phải lo 1.000 đồng, thì đi thoải mái). Vì không có tiền lẻ, tôi phải đưa cho vị cảnh sát 500 đồng và đứng đợi mãi.S au cùng, tôi lấy gan nhắc vị cảnh sát:
•Xin ông vui lòng thối lại cho tôi 300!
Vị cảnh sát đáp lại (nói nhỏ vừa đủ nghe):
-Trời ơi,ông nội ơi!chỗ nầy đâu phải chỗ mua bán đâu mà thối lại! Thôi tôi hoàn lại 500 cho ông đây!
Chả lẽ lấy lại, tôi đành bỏ luôn 500 mà lòng đau như cắt!
Bạn đừng quên, với 500 đồng hiện nay, bạn chưa mua được một cục kẹo. 500 đồng thời đó lớn lắm. Bạn có thể tưởng tượng, thời đó, vốn ban đầu để thành lập một ngân hàng thương mại chỉ có 25 triệu đồng mà thôi. Hiện nay, với 25 triệu, bạn chỉ có thể mua được một xe gắn máy Honda Future 125 cc mới bóc tem.
Đến sát thời điểm 1975, đồng VND mất giá, 1USD#280 VND.
Đối với các bạn thường giao dịch bằng ngoại tệ, tôi xin báo giá hiện nay 1USD#22.420VND đấy.
Thôi hãy bỏ qua về tỷ giá nhé. Chúng ta hãy quay lại thời điểm 58, 59, 60 của trường VTT thân yêu của chúng ta. Vào lúc đó, nếu bạn được lãnh thưởng hạng nhứt vào cuối năm học thì bạn sẽ lãnh vô số sách vở, tự điển đủ loại, phải đi xích lô về. Rất tiếc lúc đó, phần thưởng không có tự điển Anh-Anh Oxford hay tự điển Mỹ-Mỹ Webster’s như ngày nay. Còn nếu bạn được lãnh học bổng toàn phần thì còn huy hoàng hơn. Học bổng toàn phần lúc đó là một số tiền mơ ước: 3.600 đồng lận (Ba Ngàn Sáu Trăm Đồng), một số tiền rất lớn thời đó. Sau khi lãnh tiền, bạn có thể đi mua một radio thùng, cục pin to tổ chảng, nghe Huyền Vũ tường thuật bóng đá (thời đó chưa có TV), nghe Trần văn Trạch hát bài cổ vũ mua vé số vào những dịp có xổ số. Huyền Vũ lúc già còn học lên tới tiến sĩ và mất lúc ngoài 90 tại Mỹ. Trần văn Trạch (em TS.Trần văn Khê) mất lúc 60 tuổi tại Pháp. Số tiền còn lại cũng rất lớn, có thể mua vàng vì một lượng vàng 37,50 gram lúc đó chỉ có 1.500 đồng/lượng thôi. Giáo viên lãnh lương 3.500 đồng/tháng, tính ra gần bằng 3 lượng vàng.
Sau nầy, tôi có dịp gặp lại một số giáo sư dạy tôi ở VTT (tôi không kể tên những giáo sư mà tôi không học). Đó là:
– GS Đỗ Hữu Nghĩa (Lý hóa), nay 82 tuổi, hai chân yếu, không còn chạy xe Honda và chơi tennis nữa.
– GS Nguyễn Khánh Hải (Công dân), hiện bị liệt não, nằm một chỗ.
– Điêu khắc gia Nguyễn Thanh Thu (Vẽ), hiện khỏe mạnh nhưng điếc nặng. Tôi phải phiên dịch tiếng Việt sang tiếng Việt để thầy nghe rõ.
GS Thu là người dựng tượng cụ Võ Trường Toản tại sân trường VTT.
– GS Vương Quang Trí (Đại số), còn khỏe mạnh dù trên 90.
– GS Bùi Viện (Hán văn), đang bị bịnh tim, còn rất sáng suốt, gần 90.
– GS Huỳnh Hồng Cẩm (Triết), năm nay đúng 80, còn khỏe mạnh.
– GS Trần Văn Xuân(vạn vật), học trường Tây J.J Rousseau, vô địch kiếm thuật miền Nam, tham dự vô địch kiếm thuật tại La Mã năm 1960, mới mất cách nay khoảng 3 năm.
– Giám thị Phan Nghi Lịnh, thường uống cafe đen ở lề đường Võ Văn Tần với tôi, ly/5.000 đồng, mới mất khoảng 2 năm.
– GS Tiến sĩ Liêu Kim Sanh (Địa lý), còn khỏe mạnh, rất xuất sắc lý thuyết về không gian và vũ trụ. Em ruột thầy là TS nguyên tử Liêu Sanh Oanh Liệt, bị bịnh, mất sau 75.
– GS Thái Văn Khôi (Việt văn), sống tại Virginia, thường về VN, nay 83 tuổi, còn rất khỏe mạnh. Khi về VN, thường sống tại tỉnh Hậu Giang.
GS Châu Thành Minh(Việt văn), bị liệt não gần 40 năm, không nói được nhưng vẫn còn sáng suốt, có thể bút đàm. Cả hai ông bà đã mất trên 5 năm.
Gặp lại tại Mỹ:
– GS Tiến sĩ Phạm Cao Dương (Địa lý), còn khỏe mạnh. Trước khi về hưu, thầy là giáo sư Địa tại đại học Columbia, ông bà hiện sống tại Santa Ana,CA.
-GS Phạm Thị Hồng Liên (Việt văn), còn rất khỏe mạnh. Sau khi phu quân mất, cô hiện sông với con trai tại Garden Grove,CA.
Truyền thống quý báu nhứt của anh em VTT là TÔN SƯ TRỌNG ĐẠO.
Và sau cùng, tôi xin nói một chút về lớp đệ thất B niên khóa 1958-1965. Lúc vào đệ thất B, sĩ số là 61 mạng. Sau 58 năm cuộc đời, tỷ lệ còn sống là 33 trên 61.
Hiện còn sống tại Mỹ:18. Trong số nầy có 5 mạng không liên lạc với bạn bè. Còn lại 13 mạng, thường gặp gỡ trên emails hoặc về thăm lại Saigon.
Hiện sống tại VN: 15 mạng, có cháu nội cháu ngoại, được người ngoài kêu bằng bác (trừ tôi được kêu bằng cụ). Trong số nầy có 2 bác, ngoài 70, vẫn còn độc thân (chưa lấy vợ bao giờ). 15 mạng còn sống tại VN gặp nhau thường xuyên, lúc cafe,lúc nhậu nhẹt. Thời tôi không có điện thoại bàn,nói chi đến di động. Chỉ một số rất ít người giàu ở Saigon có điện thoại bàn. Hiện giờ, lớp thất B gọi di động với nhau liên tục, kể cả gọi từ Mỹ hoặc từ VN, mà còn gọi miễn phí nữa chứ qua Viper, Skype, Magic Jack…Riêng tôi, còn xài điện thoại cùi bắp, đập đá, nhưng vẫn gọi đi Mỹ ngon lành, mặc dù tốn tiền quá. Bạn bè phần lớn dùng smart phone nên tiện lợi, hiện đại quá. Đúng là thời đại của Elon Musk, của Bill Gates, của Steve Jobs, của Tim Cook!
Để các bạn hình dung tôi già cỡ nào, tôi xin kể các bạn nghe hai câu chuyện có thật sau đây:
Chuyện như đùa: Cách nay khoảng 45 năm, tôi đi bộ lom khom trên đường Trịnh Minh Thế (bây giờ là Nguyễn Tất Thành) Q4, bỗng nghe một giọng nữ từ phía sau:
-Anh, anh ơi! anh cho em hỏi bây giờ là mấy giờ rồi anh?
Tôi vô cùng sung sướng vì đó lần đầu tiên, tôi được một phụ nữ kêu bằng anh. Tôi cảm động quay lại phía sau. Té ra đó là một người đàn bà đang gánh đôi gánh bán quà vặt, khoảng 80 tuổi!!!
Chuyện thứ hai: Tôi trở thành cụ ông: Một hôm tôi lên thăm cháu ngoại ở Biên Hòa. Tôi chở cháu ngoại đến mua bánh tại một tiệm tạp hóa mà bà chủ tiệm là một người miền Bắc, vào lập nghiệp ở Biên Hòa sau 75. Nhìn thấy tôi, bà chủ ngạc nhiên hỏi:
-Ối giời! cụ còn thấy đường à?
Tôi trả lời:
-Chẳng những tôi còn thấy đường mà còn xỏ được lỗ kim nữa!
Chợt thấy tôi ngồi trên xe Honda 2 bánh, bà chủ tiệm còn ngạc nhiên hơn, hỏi:
-Ối giời ơi! cụ còn chạy được xe à?
Tôi trả lời:
-Chẳng những còn chạy được xe mà tôi còn chạy từ Saigon lên đấy bà ạ!
Bà chủ khen:
-Cụ giỏi nhỉ! Năm nay cụ 90 chưa?
Thế là tôi đã trở thành cụ già, 58 năm kể từ 1958: MỘT THOÁNG HƯƠNG XƯA!
Tôi chợt nhớ câu thơ:”Ou sont les neiges d’antan?”(Còn đâu sương tuyết thuở xưa?).
Người già thường nghĩ về quá khứ, còn người trẻ thường nghĩ đến tương lai.
Lê Văn Thài (VTT 58-65), xe ôm cầu Ba Cẳng (8/2016)
(Bài viết đã được chuyển sang từ trang web của Ban Liên Lạc CHS VTT Saigon)